Genel ve Bölgesel Teşvik Sistemi

Desteklenmeyecek yatırım konuları hariç olmak üzere, diğer teşvik sistemlerinin kapsamına girmeyen yatırımların minimum yatırım tutarı şartını ve varsa asgari kapasite niteliklerini taşıması halinde genel teşvik sistemi ile desteklenmekte olduğunu önceki bölümde belirtmiştik. Desteklenmeyen yatırım konularını belirlenirken temel saiklerden birisi ülkemizdeki üretim kapasitesinin ihtiyacın üzerinde olmasıdır. Ayrıca uluslararası anlaşmalar kapsamında desteklenmesi uygun olmayan yatırım konuları da burada yer almaktadır. Yine bazı teknolojilerin ülkemize katkı sağlamayacağı değerlendirilmekte olduğu için teşvik edilmemektedir.

Bazı yatırım konularının teşvik edilmesini ise belirli şartlara bağladık. Buna göre bazı yatırımların başarılı olabilmesi ve piyasada kalıcı olabilmesi için belirli bir kapasitenin üzerinde yapılması şarttır. Yatırımcılarımızı korumak adına asgari yatırım tutarı ya da asgari kapasite şartı getirdiğimiz yatırım konuları bulunmaktadır. Yatırım teşviklerinden yararlanmaya ilişkin bazı şartlarımız ise ağırlıklı olarak hizmet sektörlerinde olmak üzere çeşitli izin ve ruhsatlardan oluşmaktadır.

Ülkemizdeki yatırımları Bakanlık olarak farklı mekanizmalarla desteklemekteyiz. Yatırım teşvik sistemimiz devlet destekleri arasında belirli 1 büyüklüğün üzerindeki yatırımlara yönelik kurgulanmıştır. Buna bağlı olarak asgari sabit yatırım tutarı şartlarımız bulunmakta olup, 1 ve 2. Bölgelerde bu şart bir milyon Türk Lirası, diğer bölgelerde ise 500 bin Türk Lirasıdır. Bu tutarların altındaki yatırımları, yatırım teşvik sistemi kapsamında hiçbir şekilde desteklemiyoruz.

Genel teşvik sistemi kapsamında 2020 yılı Mayıs ayına kadar 18.019 adet belge düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında toplam 313,3 milyar TL yatırım yapılması ve 253.463 kişiye istihdam sağlanması öngörülmüştür.

Bölgesel Teşvik Sistemi

Bölgesel Teşvik Uygulamalarında her ilde desteklenecek sektörler, illerin potansiyelleri ve ekonomik ölçek büyüklükleri dikkate alınarak tespit edilmiş olup, bölgelerin gelişmişlik seviyelerine göre yardım yoğunlukları farklılaştırılmıştır. Bölgesel sisteme ilişkin detaylara değinmeden önce illerin hangi bölgelerde yer aldığının nasıl belirlendiğini açıklamaya çalışacağız.

Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE)

Önceki bölümlerde kullandığımız ve bundan sonraki bölümlerde de sıklıkla kullanmaya devam edeceğimiz bölge kavramına ilişkin bilgiler aktarmayı bu aşamada önemli görüyoruz. Uzun yıllar boyunca, iller ya da bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarına hemen her ortamda vurgu yapılmıştır. Ancak, sosyoekonomik pek çok gelişmenin de etkisi ile gelişmişlik farklarını gidermek konusunda ulaşılması istenilen seviyeler tam olarak yakalanamamıştır. Kalkınmakta Öncelikli Yöreler gibi bazı uygulamalar yapılsa da kapsamları giderek genişletilerek etkinlikleri kayboldu. 2009 yılında teşvik sistemimizde illerin gelişmişlik seviyelerini dikkate alarak teşvik yoğunluklarını belirledik. 2012 yılında ise bu uygulamanın eksik yanları geliştirilerek bugünkü bölgesel haritaya dayalı uygulamalar yürürlüğe girdi.

SEGE’ye göre illerin teşvik yoğunlukları farklılaştığı için farklı kesimlerden bölgesel ayrımın belirlenme şekline ilişkin haklı sorular gelmekte. Burada kısaca SEGE’nin yapısını açıklamaya çalışacağız. SEGE, son derece bilimsel yöntemlere göre oluşturulmuş, Avrupa Birliği kriterlerine uygun, objektif verilere dayalı bir kademelendirme sistemidir. SEGE; demografi, eğitim, sağlık, istihdam, rekabetçi ve yenilikçi kapasite, mali kapasite, erişilebilirlik ile yaşam kalitesi olmak üzere 9 alt kategoride yer almakta olan toplam 61 göstergeden oluşmakta. Her ilin sayısal verileri dikkate alınarak sosyoekonomik gelişmişlikleri bir skalaya oturtulmuştur. Kırılma noktaları dikkate alınarak iller altı kategoriye ayrılmıştır. İşte bu altı kategori teşvik sistemimizin bölgelerini oluşturmaktadır. Gelişmişlik seviyeleri coğrafi özelliklerden bağımsız olduğu için bölgeler ülkemiz sathına dağılmış vaziyettedir. Bölge sırası ile gelişmişlik arasında ters yönlü bir ilişkin bulunmaktadır. Yani 1. bölge en gelişmiş, 6. bölge ise görece en az gelişmiş bölge şeklinde kurgulanmıştır. Örneğin İstanbul ili SEGE kapsamında 1. sırada bulunmakta olup, yine 1. bölgede yer almaktadır. Kırşehir ilimiz 40. sırada ve 4. bölgede, Muş ilimiz 81. sırada ve 6. Bölgede yer almaktadır.

Bölgesel Teşvik Sistemi‘nden Yararlanmak için Gerekli Koşullar Nelerdir?

Bölgesel teşvik siteminin temelinde bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının giderilmesi olduğu için yatırım yapılacak il ve o ilin sistemde yer aldığı bölgesi önem arz etmektedir. Öncelikli şart olarak minimum sabit yatırım şartı bulunmakta olup, bu şart 1 ve 2. Bölgeler için 1 milyon Türk Lirası, diğer bölgeler için ise 500 bin Türk Lirasıdır. Söz konusu şart genel şart niteliğindedir ve yatırım konusuna ve yatırım yerine göre asgari yatırım tutarı ve asgari üretim kapasitesi şartları da bulunmaktadır. Bunun yanında her il için bölgesel desteklerden yaralanabilecek sektörler dikkatle belirlenmiştir. Yatırım yeri ilde, yatırım konusunun desteklenmesi de bölgesel desteklerden yaralanmaya ilişkin diğer koşuldur.

*2017-2021 yılları arasında imalat sektöründe gerçekleştirilecek teşvik belgeli tüm yatırımlara ilişkin bina-inşaat harcamaları KDV iadesinden yararlanabilmektedir.

**İmalat sanayiine yönelik (US-97 Kodu:15-37) düzenlenen yatırım teşvik belgeleri kapsamında, 1/1/2017 ile 31/12/2022 tarihleri arasında gerçekleştirilecek yatırım harcamaları için yatırıma katkı oranı her bir bölgede geçerli olan yatırıma katkı oranına 15 puan ilave edilmek suretiyle, vergi indirimi oranı tüm bölgelerde %100 oranında ve yatırıma katkı tutarının yatırım döneminde kullanılabilecek oranı %100 olarak uygulanır.

Bölgesel teşvik sistemi kapsamında, 2020 yılı Mayıs ayına kadar 18.056 adet belge düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında toplam 334,6 milyar TL yatırım yapılması ve 909.844 kişiye istihdam sağlanması öngörülmüştür. (Dr. Mehmet Yurdal ŞAHİN Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdür v.)