2018 cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerine paralel seçim ekonomisi uygulamaları yüzünden büyümenin yıl içinde büyük dalgalanmalar gösterdiği bir yıl olmuştu. Genel seçimlerin hemen öncesine gelen ilk çeyrekte yüzde 7.44, ikinci çeyrekte yüzde 5.64 olmak üzere yılın ilk yarısı yüksek büyüme ile geçilmişti. Seçimlerin hemen ardından ekonomi durgunlaşmış ve büyüme hızı yüzde 2.3’e gerilemişti. Yılın son çeyreği ise ekonominin yüzde 2.81 gibi yüksek bir oranla küçülmesine şahit olmuştuk.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı bölgesel Gayrısafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) verileri, 2018’deki dalgalı seyrin 81 ilin ekonomisine yansımasının da dalgalı olduğunu gösteriyor. Düzce kalkınmada son sıralarda yer aldı. Örneğin 81 il içinde GSYH reel büyümesi en yüksek il ile ekonomisi en fazla küçülen ilin büyüme hızları arasındaki makas 14.77 puanı buluyor. İllerin 2018 yılı GSYH verilerini karşılaştırmalı olarak incelediğimizde şu noktalar öne çıkıyor:

Koşan iller, düşen iller

- GSYH deflatörünü kullanarak yaptığımız hesaplamaya göre 2018’de GSYH miktarı en hızlı büyüyen il Hakkari oldu. Hakkari’nin reel büyüme hızı yüzde 11.95’i buldu.

- Reel büyüme hızı yüzde 5’in üzerine çıkan il sayısı 17. Yüzde 5’in üzerinde büyüyen iller, tüm bölgelere dağılmakla birlikte sayısal çoğunluk Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde bulunuyor.

- Ancak bu gruptaki 7 Doğu ve Güneydoğu ili içinde Batman ve Gaziantep dışındaki illerin tamamında sanayi ve inşaat sektörlerinin ciddi oranda küçülmüş olması dikkat çekici. Bu iller hizmetler ve tarımdaki büyüme sayesinde bu performansa ulaşmışlar. Söz konusu illerde büyüme hızının buralara çıkmasında devletin güvenlik harcamalarının ciddi payı olduğu anlaşılıyor. Gaziantep’te de sanayi-inşaat büyümesi, hizmetler ve tarımın çok gerisinde.

- Büyüme hızı yüzde 5’in üzerine çıkan 17 ilin toplam GSYH içindeki payı yüzde 16.03. Bu illerin toplam nüfus içindeki payı da yüzde 16.89 ile yaklaşık aynı düzeyde.

- Ekonomi ortalama yüzde 2.83 büyürken 16 ilin ekonomisi reel olarak küçüldü. Burada başı çeken il, ekonomisi yüzde 2.81 daralan Giresun oldu. Ekonomisi küçülen 16 ilin Karadeniz Bölgesi’nde yoğunlaşması dikkat çekiyor. Karadeniz’i Doğu-Güneydoğu izliyor. Marmara ve Ege’de ekonomisi küçülen il yok.

- Ekonomisi küçülen 16 ilin toplam GSYH içindeki payı yüzde 9.45. Bu illerin nüfustaki payı ise yüzde 15.2 ile GSYH payının çok üzerinde.

- Türkiye’nin ortalama büyüme hızı olan yüzde 2.83’ten daha kötü bir performans gösteren il sayısı 45. Büyüme performansı Türkiye ortalamasının altında olan illerin toplam GSYH içindeki ağırlığı yüzde 63.12. Bu illerin nüfustaki payı ise yüzde 61.27.

Payı azalanlar, payı artanlar

- Toplam GSYH içinde İstanbul tek başına yüzde 31 paya sahip. İkinci sıradaki Ankara’nın payı bile yüzde 8.86 ile İstanbul’un neredeyse dörtte biri kadar.

- GSYH payında ilk 10 ilin payı yüzde 65’i geçiyor. Yani geriye kalan 71 ilin tamamı ancak yüzde 35 pay alabiliyor. GSYH payı en yüksek iller İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Antalya, Konya, Adana, Gaziantep ve Mersin.

- GSYH payı en düşük olan il Bayburt. Bayburt’un toplam GSYH içindeki payı sadece on binde 6 kadar. Yani İstanbul’un GSYH miktarı Bayburt’un 513 katını aşıyor.

- 2018’de 45 ilin GSYH payı, bir önceki yıla göre azaldı, 36 ilin payı arttı. GSYH payı en fazla artan iller İzmir, Kocaeli ve Antalya oldu.

- GSYH payı en fazla azalan il yüzde 0.25 puanlık kayıpla İstanbul oldu. İstanbul’u Ankara ve Antalya izliyor.

26 ilde kişi başına gelir düştü

- İllerde kişi başına düşen GSYH cephesinde kayıpta olan illerin sayısı ekonomisi küçülen il sayısından fazla. Ekonomisi reel olarak küçülen il sayısı 16 iken, kişi başına geliri reel olarak düşen il sayısı 29.

- Kişi başına geliri reel geliri düşerek fakirleşen 29 ilde nüfusun yüzde 30.84’ü yaşıyor. Nüfusun yaklaşık üçte biri fakirleşmeden etkilenmiş durumda.

- Kişi başına GSYH miktarı reel olarak en fazla artan il Bayburt. Bayburt’ta kişi başına GSYH miktarı, GSYH deflatörüne dayalı hesaplamayla reel olarak yüzde 11.72 arttı. Bayburt’u Hakkari ile Manisa izliyor.

- Kişi başına GSYH miktarı en fazla düşen il yüzde 6.64 ile Çankırı. Fakirleşmede Çankırı’yı Sinop ile Giresun izliyor.

- Dolar bazında kişi başına GSYH hesabında Bayburt dışında tüm iller kayıpta. Bayburt’un kişi başına GSYH miktarında 32 dolarlık küçük bir artış var.

- Dolar bazında kişi başına GSYH miktarı bin dolardan fazla düşen il sayısı 11’i buluyor. Burada başı 1606 dolarlık kayıpla İstanbul çekiyor. Oransal olarak dolar bazında kişi başına GSYH kaybı en yüksek iller ise yüzde 15’i aşan kayıplarla Çankırı ve Sinop.

- Kişi başına GSYH sıralamasında başı çeken Kocaeli, son sıradaki Ağrı’nın 5.24 katı kişi başına gelire sahip. Kocaeli’de kişi başına GSYH, Türkiye ortalamasından yüzde 73.23 daha yüksek. Buna karşın Ağrı’da kişi başına GSYH, Türkiye ortalamasının ancak yüzde 33.05’i kadar.

- 81 ilin 68’inde kişi başına GSYH, Türkiye ortalamasının altında. Nüfusun yüzde 56.22’si bu illerde yaşıyor.